ПАВЕЛ ВА ХАВОРИЙЛАР

 

«Улар Аллохни кўйиб ўзларининг хибр ва рохиблари хамда Масих ибн Марямни Робб тутдилар. Улар факат битта илохдан бошкага ибодат килмасликка амр килинган эдилар. Ундан ўзга ибодатга сазовар зот йўк. У зот улар ширк келтираётган нарсадан покдир» (Тавба 31 оят мазмуни, “Тафсири хилол”дан)

Исо алайхиссалом осмонга кўтарилиб кетиши билан Куддуси шарифда хаворийлар, Исо алайхиссаломнинг тарафдорлари, издошлари, колган эди. Уларнинг аксарият кисми Мусо алайхиссалом ва Исо алайхиссалом келтирган динга амал килиб, кунларини ўтказар эдилар, шу билан бирга улар Исо алайхиссаломнинг рисолатларини ёйиш билан овора хам эдилар
Фаластинадан ташкарида яшаётган ва юнон тилларида гаплашаётган ўрта ер денгизи атрофидаги катта шахарларнинг барчасида яхудийларнинг диаспоралари мавжуд эди. Ўша диаспораларда яшаётган яхудийларга хам Исо алайхиссалом хакларида хабар етиб борган ва уларнинг орасидан Исо алайхиссалом издошлари топилган эди. Аввалги насроний жамоаси асосан ерли яхудийлар ва юнон тилида гаплашадиган яхудийлардан ташкил топган эдилар. Ерли яхудийлардан иборат насронийлар Мусо алайхиссаломнинг шариатлари ва Исо алайхиссалом ўргатган таълимотлари асосида яшардилар, аммо юнонлашиб кетган яхудийлардан иборат носаролар гурухи яхудийлик шариатларига унчалик амал килмасдилар.
Аста секин носаролар жамоасида юнонлашган яхудийлар салмоги ортиб борди ва окибат хаворийлар давридаёк носаролар орасида келишмовчиликлар пайдо бўлди.
«Исо шогирдлари кўпайиб бораётган ўша кунларда юнон тилида сўзлашувчи яхудийлар орасидан ерли яхудийларга карши нарозилик юз берди, чунки кундалик эхтиёжларини улашиб бераётганда, уларнинг бева аёллари эътиборсиз колардилар»(Хаворийлар 6-1). Бу келишмовчиликлар аста секин ўзининг таъсирини ёш жамоага кўрсатиб, жамоатни икки фиркага бўлиб ташлади. Биринчиси яхудийлардан бўлган насронийлар эди. Уларнинг кўзга кўринган вакиллари Ёкуб, Бутрис, Юханно ва бошка хаворийлар эди. Куддуси шарифдаги насроний жамоасининг бошлиги Исо алайхиссаломнинг кариндоши Ёкуб эди. Тарихчилар унинг ўта такводор инсон бўлганлигини айтишади. Иккинчи фирка эса юнон тилида гаплашувчи яхудийлар ва бошка миллатлардан насроний динини кабул килган одамлар эди. Уларнинг кўзга кўринган вакили Павел эди. Аввалига у насроний дин вакилларига жудаям ашаддий душман эди, лекин кўп ўтмай у насронийлар тарафига ўтиб кетади ва насроний динининг таргиботчисига айланади. «Инсонлар томонидан эмас, инсон оркали хам эмас, балки Исо Масих ва Уни тирилтирган Отамиз Худо томонидан хаворий килиб тайинланган мен – Павел...»(Галатияликларга 1-1), деб ўзини хаворий дея танитади, аммо Павелнинг фаолиятига кўп хаворийлар шубха билан карар эди., мисол учун Бутрус (Петр) :
«Павел хамма мактубларида бу мавзулар хакида гапиради-ку. Уларда тушуниш кийин бўлган баъзи мавзулар борки, жохил ва саботсиз кишилар бошка мукаддас ёзувларни бузганларидек, уларни хам бузиб талкин киладилар. Бу эса уларни халокатга йўликтиради. Эй севганларим, буларни олдиндан билар экансиз, эхтиёт бўлинглар, яна бошбошдок (рус. беззаконик) одамларнинг гавгоси билан йўлдан озманглар, топган карорингиздан айниманглар»(Иккинчи Бутрус 3-16,17)
Яъни Бутрус, Павелга ўхшаган одамларга эргашманглар демокчи, сабаби унга ўхшаган одамлар Мусо алайхиссаломнинг Тавротини ва Исо алайхиссалом олиб келган асл хакикатларни инкор этиб ўзларининг фикрлари ва райлари билан дин хусусида бахс юритади, демокда. Хатто Павелни унинг якин биродори Барнаба хам тарк этган: «…Натижада ораларида шундай хафалик бўлиб ўтдики, улар бир- бирларидан айрилиб колдилар. Барнобо Маркни эргаштириб, Кипр оролига сузиб кетди»(Хаворийлар 16-39) Шунга карамасдан Павел:
Мен хаворий эмасманми? Мен озод эмасманми? Роббимиз Исо Масихни кўрмаганманми?( Биринчи Коринфликларга 9-1)-дея, у ўзини хаворий деб эълон килди ва яна 16 бобнинг 8 оятида у яна Исо алайхиссаломни кўрганлиги хакида гувохлик беради ва мени хаворий деб аталишга лоик эмасман деб, аммо ўзини хамма хаворийлардан устун кўяди: «Мен хаворийларнинг энг арзимайдиганиман, хаворий деб аталишга хам лоик эмасман. Чунки мен Худонинг жамоатини таъкиб этар эдим. Энди эса нимаики бўлган бўлсам, Худонинг инояти билан бўлдим; Унинг менга кўрсатган инояти пучга чикмади, зеро мен хаворийларнинг хаммасидан кўпрок мехнат килдим…».
Шунга карамасдан кўпчилик уни хаворий сифатида тан олмаган, аксинча, у Куддуси шарифга келганида Насроний жамаосининг оксоколлари уни совуклик ила кутиб олишган. Хусусан жамоа бошлиги Якуб ( Исо алайхиссаломнинг «тугишган» укаси) Павелга:
«Эй биродаримиз,- дейишди.- Яхудийлар орасида имон келтирган неча минг одам борлигини кўряпсан. Уларнинг хаммаси Мусонинг конуни учун фидойидирлар. Факат улар эшитган гап сўзларига кўра, сен мажусийлар орасида яшаётган яхудийларга: ўгилларингни суннат килманг, урф-одатга амал килманглар, Мусонинг Конунидан чикинглар, деб таълим бериб юраётган эмишсан»(Хаворийлар 21-20,21) дейди. Павел эса килган ишлари гунох эканлигини тан олиб, етти кун маъбадга кириб курбонлик килиб Худодан гунохини магфират этишини сўрайди ва ўзини Мусо алайхиссаломнинг конунини бажо келтираётган такводор яхудий килиб халоикка кўрсатмокчи бўлади. Лекин Павел ўргатган таълимотга биноан «Исо Масихнинг кони эвазига гунохкорлар текин окланадилар. Масих биз учун конини тўкканига ишонган кишининг гунохлари ювилсин, деб Худо Масихни курбонликка багишлади» деб, амалда эса Исо алайхиссаломнинг асл издошлари олдида ўзини Мусо алайхиссаломнинг Тавротдаги конунларига амал килувчи килиб кўрсатади, хатто курбонлик хам келтиради. Ахир Павел: «...Илохий Конунга амал килиш билан окланиш мумкин бўлганда эди, у холда Масих бехуда ўлган бўларди»(Галатияликларга 2-15,21) деган эмасмиди?
Бу ерда мухим бир нукта бордир, ўша Павел исмли «хаворий» Исо алайхиссалом таълимотига зид бўлган янги бир таълимотни олиб келади. Шунга биноан у кўп харом бўлган нарсаларни халол килиб юборади, ва яна Мусо алайхиссаломнинг Тавротига амал килмасангизлар хам Худо сизларни Исонинг хочга тўккан кони эвазига оклайди, факат шу нарсага иймон келтирсангизлар бас, дея таргибот юргазди.
«Хамма гунох килган ва Худонинг улугворлигидан махрумдир. Лекин Худо инояти билан, Исо Масихнинг кони эъвазига гунохкорлар текин окланадилар. Масих биз учун конини тўкканига ишонган кишининг гунохлари ювилсин, деб Худо Масихни курбонликка багишлади ва шу йўсинда Ўзининг адолатли хукмини очик намаён килди»(Римликларга 3 23,25)
Павел яхудий бўлмаган халкларнинг насроний динини кабул килиш йўлларини осонлаштириш учун баъзи бир Мусо алайхиссалом конунларини бекор килади. Холбуки, Исо алайхиссаломнинг асл издошлари бунга карши бўлади. Улар Мусо алайхиссаломнинг шариатини Исо алайхиссалом ўргатгандек амал килувчи эдилар. Замонлар ўтиши билан асл насронийлар жудаям камчилик бўлиб коладилар. Мажусийлар, мушриклар ва бошка ботил динга эътикод килувчилар Исо алайхиссалом динига эргашяпмиз деган даъво билан ўзларига янги динни тузиб оладилар. Улар умуман Мусо алайхиссаломнинг шариатини бекор килиб ўзларича янги конунлар яратиб оладилар. Буларнинг рахномалари Павел бўлиб колади, чунки у Мусо алайхиссалом шариатидаги баъзи харомларни халол, халолларни харомга чикарган эди. Шариатга амал килмаса хам инсон нажот топиши мумкин деган даъволари билан чиккан бир “хаворий” эди.
«Тўгри, бизлар асл яхудиймиз, мажусийлар сингари гунохкор эмасмиз. Лекин шуни биламизки, Худо илохий конунга амал килган кишини эмас, Исо Масихга ишонган кишини оклайди. Шунинг учун бизлар хам Илохий конунга амал килиш билан эмас, Масихга ишониш билангина окланамиз, деб Исо Масихга каттик ишонганмиз. Хеч ким Илохий Конунга амал килиб, Худо олдида ўзини оклай олмайди. Бундан кўринадики, Масих оркали окланишни излаган ўзимиз хам хамма одам катори гунохкор бўлиб чикдик У холда, Масих гунох йўлининг хомийси экан- да? – Асло! Агар мен ўзим кулатган конун коидалар биносини кайтадан куришга киришсам, унда мен ўзимнинг конунбузар эканимни кўрсатган бўламан. Бирок энди мен Худо учун яшай деб, Конун олдида ўлганман, ха, Конун мени ўлдирди. Мен Масих билан бирга хочга михлаб кўйилганман. Энди яшаётган мен эмас, балки Масих менинг ичимда яшаяпти. Энди танада яшаётганимга келсак, мени севган ва мен учун Ўзини фидо килган Худонинг ўглига бўлган имон билан яшаяпман. Мен Худонинг иноятини инкор килмайман. Агар Илохий Конунга амал килиш билан окланиш мумкин бўлганда эди, у холда Масих бехуда ўлган бўларди»(Галатияликларга 2-15,21)
Кейинчалик кўп халклар ушбу таълимотга эргашиб кетдилар, лекин ботил таълимотга карши бўлган оким ва фиркалар мавжудлигини тарих китоблари сахифаларидан билиб оламиз. Хусусан IV асрларда хам, яъни хаворийлар давридан 300 йил ўтганидан сўнг хам, яхудий миллатига мансуб насороларнинг авлодлари [евионитлар], Павелни куфрда айблаб, уни Исо алайхиссаломнинг таълимотини бузган дердилар. Павелнинг таълимоти кўп каршиликларга учраган, хатто хаворийлар хам бу таълимотга карши бўлганлар.
Бошка хаворийларнинг мактубларида хам Илохий конунларга амал килиш масаласи эътибордан четда колмаган ва Павел таълимотига зид равишда талкин этилгандир. Азиз хаворий Ёкубнинг мактуби бунга исботдир: «Эй биродарим, агар бирор киши имони борлигини айтса-ю, хайрли ишлар килмаса, нима фойдаси бор? Бундай имон уни куткарармикан? Бирон биродар ёки сингил ялонгоч ва ризки-рўздан махрум бўлса-ю, бирортангиз уларга: «Эсон-омон бориб, исининг ва овкатланинг», - десангиз, лекин уларнинг танаси эхтиёжини кондирмасангиз, бундан нима фойда? Худди шундай амалсиз имон хам ўзи-ўзидан ўликдир.
Энди бирор киши: «Сенинг имонинг бор, менинг хайрли ишларим бор», - дейиши хам мумкин. Кани, хайрли ишларсиз имонингни менга кўрсатгин, мен эса сенга имонимни хайрли ишлар оркали кўрсатаман! Сен Худонинг ягоналигига ишонасанми? Яхши киласан! Жинлар хам ишонгани учун дахшатдан тиртайдилар.
Эй окилсиз одам, хайрли ишларсиз имоннинг фойдасиз эканлигини билмайсанми? Отамиз Иброхим хам ўгли Исхокни* курбон килмокчи бўлганида, ўз хайрли ишлари туфайли окланганлар-ку! Кўрмаяпсанми? Унинг имонни хайрли ишлари омил бўлган. Имони хайрли ишлари билан такомиллашган. Тавротда: «Иброхим Худога ишонди ва шу тарика окланди», - деб ёзилган. Бу сўз рўёбга чикиб, Иброхим Худонинг дўсти деб аталган.
Кўряпсизларки, инсон факат имони туфайлигина эмас, балки хайрли ишлари туфайли хам окланади.
Яна фохиша Рахобани мисол килиб олайлик: у жосусларни кабул килиб, пинхона йўлдан жўнатиб, хайрли иш килган ва шу тарика окланган.
Хуллас, рухсиз бадан ўлик бўлганидек, хайрли ишларсиз иймон хам ўликдир»
(Ёкуб 2-14,26) Юханно хам «Агар биз Унинг амрларига риоя килсак, Уни билиб олганимизга амин бўламиз. Уни биламан деб туриб, Унинг амрларига риоя килмаган киши ёлгончи бўлади, унда хакикат йўк» (Юханно 2-3,4) демокда.
Аслида эса Исо алайхиссаломнинг асл издошлари хам яхудийлардан чиккан эдилар, улар Тавротга Исо алайхиссалом ўргатганидек амал килишар эди. Лекин насронийларнинг асосий кисмлари хакикий Таврот ва Инжилни рад этдилар, яъни улар Павел кўрсатган йўлдан кетдилар, кейинчалик эса дин олимларининг райларига эргашдилар ва адашиб кетдилар.
Имоми Ахмад ва Имоми Термизийлар Адий ибн Хотамдан (р.а) куйидагиларни ривоят киладилар: У кишига Расулуллох (саллалоху алайхи вассалом) даъватлари етганда, Шомга кочиб кетган экан. Жохилият даврида насронийлик динига кирган экан. Унинг синглиси ва кавмидан бир жамоа одамлар асирга тушибди. Сўнгра Расулуллох (саллалоху алайхи васалом) унинг синглисини озод этиб, хадялар берибдилар. Сингил бориб акасини Исломга таргиб килибди. Расулуллох (саллалоху алайхи васалом) хузурларига боришга ундабди. Машхур Хотам Тоийнинг ўгли бўлмиш Адий ўз кабиласининг бошлиги хам эди. У Мадинага борганида, одамлар унинг келгани хакида гап таркатишди. У бўйнига кумушдан ясалган хоч таккан холида Расулуллох (саллалоху алайхи вассалом) хузурларига киради. Шунда у зот: «Улар Аллохни кўйиб ўзларининг хибр ва рохибларини хамда Масих ибн Марямни Робб тутдилар», оятини тиловат килаётган эдилар.
Адий (р.а) айтадиларки: «Мен: «Уларга хеч ибодат килишгани йўк», дедим. У зот (саллалоху алайхи васалом): «Лекин уларга халолни харом килдилар, улар эса эргашдилар. Ана ўша уларга ибодат килишдир», дедилар» ( хадис матни “Тафсири хилол”дан)

<<< >>>

Аввалги сахифага ўтиш

 

Hosted by uCoz